LEVANTENLER

Levantenler kökleri Batı Avrupa’ya dayanan Hristiyanlardır. Genelolarak Latin Katolik (diğerbirdeyişle Roma Geleneğine bağlı Katolik) kilisesine bağlıdırlar. Daha küçük gruplar halinde Protestan (Anglikanlar ve Baptistler) Levantenler de vardır. Osmanlı İmparatorluğu’nda genel olarak Levantenlerden oluşan Roma Katolik Kilisesi cemaatine ve Levantenlerin dini geleneklerine kısaca değineceğiz.

OsmanlıTopraklarındaki Latin Katolik Kilisesi ve Cemaati

Katolik Kilisesi, Roma’nın Başepiskoposu olan Papa’nın diğer episkoposlar üzerindeki ve dünyada ki tüm Katolik Kilisesi’nin üzerindeki yetkisini tanır. Episkoposlar, belli bir bölgedeki kilisenin idari ve ruhani amiridirler. “Katolik” kelimesinin anlamı “evrensel” demektir, ancak Osmanlı İmparatorluğu’n da ve modern Türkiye Cumhuriyeti’nde Roma Katolik Kilisesi (ya da Latin geleneğine bağlı Katolik Kilisesi) en yabancı ve Avrupai Olan kilise olarak görülmüştür. Bunun sebebi, cemaat üyelerinin çoğunun menşei ve bu cemaati destekleyen ve koruyan yabancı güçlerdir. Roma Katolik Kilisesi’nin yanı sıra Doğu geleneklerine bağlı bir çok Katolik kiliseleri de vardır; Ermeni Katolikler, Süryani Katolikler, Keldaniler, Maronitler, Bulgar Katolikler ve Melkit Katolikler (Bizans geleneği) gibi. Bu cemaatlerin hiç birinin üyeleri Levanten sayılamaz, çünkü bunlar Doğu’daki farklı yerel kiliselerdir. Tüm bu Doğu Katolik Kiliseleri Osmanlı topraklarında doğmuş ve yaşayabilmişlerdir. Doğu Hristiyanlarının “Katolikleşmesinde” Latin Katolik misyonlerleri, özellikle de Fransa’dan gelenler öncü rol oynamışlardır. Fransız misyonerlerin ve kurumlarının (kiliseler, manastırlar, okullar, hastaneler, yetimhaneler vs.) başarısı Fransa’nın dini himayeciliğininden kaynaklanmaktadır. Fransa’nın Osmanlı topraklarındaki Katoliklerin himayecisi olma rolü uyarınca Cizvitler, Fransiskenler, Dominikenler, HristiyanOkullarınBiraderleri, Lazaristler, Merhametin Kızkardeşleri vs. Gibi dini teşkilatlara mensup Fransız misyonerler Osmanlı topraklarına gelebildiler ve Fransa’ya sağlanan dini imtiyazlardan faydalanarak burada dini kurumlarını açabildiler. İtalyanlar, Almanlar ve Avusturyalılar gibi diğer milletlere bağlı olan Latin Katolik misyonerler ise Osmanlı topraklarına gelebilmek için burada yaptıkları işleri “Fransızlaştırmak” durumunda kalıyorlardı, ta ki Bab-ı Ali bu ülkelerle kapitülasyonları imzalayana kadar. Bu yüzden şehirlerimizde bugün diğer milletlerinkine nazaran daha çok Fransız Katolik eğitim kurumu bulunuyor. Fransa’nın himayeciliği Bab-ı Ali’nin Fransa ile imzaladığı Kapitülasyon ve antlaşmalarla belirlenmiş özel imtiyazlardan kaynaklanır. Bu imtiyazlar sayesinde Fransa ve Osmanlı Sultanı’ndan kapitülasyonlar almış olan diğer ülkeler,Osmanlı tebasından olmayan Katolik ruhbanların ve cemaatüyelerinin, özellikle de Latin Katoliklerin haklarını savunabildiler. Himayecilik statüsü sadece bireyleri korumuyordu, aynı zamanda Kudüs gibi Osmanlı topraklarında bulunan kutsal yerleri ve kiliseler, manastırlar, yetimhaneler, hastaneler ve okullar gibi kurumları da kapsıyordu. Yukarıda listelediğimiz farklı dini teşkilatlar bukurumları ilgili yabancı sefirliğin talimatları dahilinde yönetirlerdi.

Doğu’daki Katolikler

Kilise bir Levantenin hayatının merkezindeydi. Levanten cemaatin biraraya geldiği bir çok dini vesile vardı. Öncelikle şunu bilmeliyizki Levantenler genellikle çok dil konuşurlardı. Mahalli kiliseler milliyetlere göreve dil gruplarına ayrışmış olsa da, Levantenlerin farklı farklı kiliselerde ayinlere katıldıklarını söyleyebiliriz. Bir ailede evin oğlu Fransızca konuşulan Fransız Biraderlerin okuluna giderken, evin kızı İtalyan pederlerin kilisesine gidebilirdi (tabiiki burada Roman Katoliklerin tüm ibadetlerinin 1960’lara kadar Latince yapılmasının zorunlu olduğunu söylemekte fayda var) ve evin babası Rum tüccarlarla ticaret yapabilidi. Latin Katolikler genellikle kendi aralarında evlenmekle beraber, Ermeni Katolikler gibi Doğu Katolikleriyle de evlenebiliyorlardı. O halde, kiliselerin ve kurumların dillere ve milliyetlere ayrıştığını ama bu kiliselerde ibadet eden kişilerin homojen olmadıklarını söyleyebiliriz.

Çok dilli bir cemaat olan Latin Katolik cemaati Noel, Paskalya, Pentekost, yerel azizlerin anma günleri (İzmir için Aziz Polikarpve İstanbul için Aziz Altınağızlı Yuhanna bayramları), mahalli kiliselerin isim bayramları, çocukların Konfirmasyon ve İlk Komünyon ayinleri ile Pazar ayinlerinde toplanırdı. Yukarıda bahsettiğimiz gibi Levanten çocukların gittikleri okullar dini teşkilatlar tarafından (rahipler ve rahibeler tarafından) yönetiliyorlardı. Yani, Levanten çocuklar okullarında dini eğitim alıyorlar, bunun yanı sıra koro gibi kilise aktivitelerine okul saatlerinde bile katılıyorlardı.

Katolik Kilisesi, cemaat mensuplarına haberler ve merasim saatlerini bildirmek için bir basılı yayın faaliyetini de yürütüyordu. Bu bültenlerin sayfalarında çok sayıda dini makale de bulunurdu. İstanbul Latin Katolik Kilisesi tarafından 1910’lu yıllarda “Bulletin du Vicariat Apostolique de Costantinople” adı bülten çıkarılmaya başlandı. Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra Flambeau, Meşale, Yeni Meşale adıyla yayınına devam etti. Şu anda Türkiye’deki Latin Katoliklerin iki dergisi bulunmaktadır, birincisi Presence adıyla yayımlanan aylık Fransızca dergi, diğeri ise Marana Tha adıyla yayımlanan üç aylık Türkçe dergidir.

Kaynak: Dr.Buğra Poyraz